VERRAAD IN DE ACHTERHOEK 1942.

 

Mijn naam is Marjolein Kraijenbrink en ik ben geboren in Den Haag in 1941,  sinds 1972 wonend in de Achterhoek.

In ons gezin kwam in juli 1942 een Joods meisje van 17 jaar  in de onderduik.  Mijn moeder zat in het verzet en via, via is Polly Hertz bij ons gekomen. Eind 1943 werden wij uit huis gezet door de Duitsers vanwege de bouw van de Atlantikwall. Dus evacuatie.

Polly evacueerde mee naar Naarden, bleef tot mei 1945 deel van ons gezin uitmaken en overleefde [met een vals persoonsbewijs] zo de oorlog. Zij is altijd 'familie' van ons gebleven tot haar overlijden in 2014.

 

Haar tweelingzusje Dollij dook onder in de Achterhoek in het dorp Almen, pas sinds enkele jaren weet ik dat dit was  in Huize Byvanck.

Voor de oorlog was dit een pension voor middelbare scholieren, van wie de ouders in het buitenland woonden [in die tijd veel in v.m. Ned. Indië, nu Indonesië]. Na het begin van de oorlog in 1942 zijn daar meerdere Joden [jong volwassenen?] in onderduik gegaan. Waarschijnlijk 6 of 7 mensen. Wie dat waren??? Slechts Dolly Hertz is bekend door de band met ons gezin.

 

Bij de historische vereniging De Elf Marken in Gorssel kon men mij o.a. vertellen waar Huize Bijvanck gestaan had: Stopsdijk/hoek Almenseweg te Almen. Na de oorlog [1956] brandde dit pand af.

In dit kleine dorp moet toch bekend zijn geweest, dat daar Joodse onderduikers waren; uiteindelijk zijn zij verraden in oktober 1942; door wie?.

Bij de inval van de Duitsers stond net de tafel  gedekt voor de bewoners en zo werd duidelijk dat er meerdere mensen in huis waren naast het echtpaar dat het pension runde. Mogelijk zaten de onderduikers verstopt in een gat in de tuin onder een houten luik, dat ontdekt werd.

 

Na de razzia werden de onderduikers waarschijnlijk naar Zutphen gebracht en daarna vervoerd naar Arnhem naar het Huis van Bewaring.

Dollij schreef daar een brief naar een vriendinnetje, waarin ze o.a. om warme kleren en vitaminen vroeg. Die brief is bewaard gebleven.

 

Het verblijf in Arnhem was kort, al snel ging het naar Westerbork, waar men [in ieder geval Dollij] op 28 oktober aankwam. Zij werd reeds op 30 oktober op straftransport gesteld naar Auschwitz, waar zij direct na aankomst vermoord/vergast moet zijn op 2 november 1942. Zij was dus slechts 17 jaar oud.

Onderweg gelukte het haar nog om een briefje aan haar ouders te schrijven en uit de veewagon te gooien. Op de een of andere manier is dit uiteindelijk bij haar ouders terecht gekomen, zodat zij zeker wisten dat Dollij op transport naar Auschwitz was gegaan.

 

Vraag blijft:  Wie waren die andere onderduikers, hun namen, hun dierbaren??

Zij moeten samen met Dollij geregistreerd zijn in het register van Het Huis van Bewaring in Arnhem. Er zijn daar veel namen geregistreerd, maar wie kwam er uit Huize Byvanck in Almen??? Helaas een onopgehelderde puzzel!

 

Een triest verhaal, dat mij altijd bij blijft en zeker in deze dagen van Auschwitz-herdenken weer beklemmend naar boven komt. Vooral tijdens de t.v.uitzending vanuit Auschwitz waar ook zo'n veewagon deel uitmaakte van die herdenking.