Op 12 januari 2023 haalden we in Geldrop herinneringen op bij de heer Henk van Veen, geboren te Schiedam op 27 maart 1937, als vierde kind in het gezin, dat uiteindelijk acht kinderen zou gaan tellen. Herinneringen te over, teveel om in dit relaas mee te nemen.
Interview: J. (Sjef) Smeets

Een jongere broer van mijn moeder, misschien 20 of 22 jaar oud, is opgepakt door de Moffen. Mijn moeder heeft hem vrij gekregen, we weten niet hoe. Maar hij was dusdanig gemarteld, dat hij bij ons thuis is overleden.

Bij een bombardement stond ik samen met mijn vader eens uit het raam te kijken. We zagen een bom vallen op een grasveld verderop en nog een, al wat dichter bij. “De volgende is voor ons”, zei mijn vader. Maar die derde kwam niet. Wij hebben ook de bombardementen op de scheepswerven, de Fijenoord en de Gusto, gezien.

Henk tekent de situatie in hun buurt secuur uit, waar de scholen stonden en hun huis bij een groot grasveld waar de Duitsers hun bunkers hadden gebouwd en waar ze oefenden. Daar werd met scherp geschoten. We deden ze na. We haalden ijsjes voor ze. Dat mocht niet van moeder, maar we deden het toch, want dan kregen wij er ook eentje. Het waren gewone soldaten, geen fanatieke SS-ers. Ik was toen acht jaar. We hadden als kind alle vrijheid. Ouders hadden geen tijd voor je, die moesten voor eten zorgen. En ze waren met ondergronds werk bezig, zoals de verzetskrantjes maken, die wij moesten distribueren.

Op Dolle Dinsdag heb ik de NSB-ers zien gaan lopen, met paard en wagen en met kruiwagens gingen ze richting Rotterdam. We stonden ze uit te jouwen, wachtend op de bevrijding. Het gerucht ging: “De Engelsen zijn in Antwerpen”. En een half uur later werd er gezegd: “Nu zijn ze bij de Moerdijkbrug”. Iedereen geloofde het. Stel je voor. Uiteindelijk werd er geroepen: “Kijk, kijk, daar komen ze”. Maar de volgende dag kwamen de NSB-ers terug en die hebben toen even huis gehouden.

Mijn vader had een zaak in boter, kaas en eieren. Daardoor hebben wij ook geen honger geleden. Vrijdags ’s avonds moesten wij een grote stapel voedselbonnen uitzoeken en, bij een carbidlamp op tafel, op grote vellen in hokjes plakken. Als handelsman kon mijn vader zijn eigen waar ruilen voor jenever van de stokerijen in Schiedam. De drank ruilde hij weer met de Duitsers voor Kuch, hun zwarte voedzame brood. Beter dan het brood dat je hier kon krijgen, “Regeringswit”. Dat was meer met houtzaagsel dan meel gemengd. Mijn vader voer ook met een schipper op diens rijnaak mee richting Gouda om bij de boeren daar een en ander te halen.

Mijn vrouw heeft andere omstandigheden gekend. Zij is samen met haar zus naar Nieuwveen, vijfenzeventig kilometer ver weg gebracht, omdat er geen eten was. Haar vader was graatmager en heeft ternauwernood de oorlog overleefd. Het verhaal gaat dat hij ’s avonds zijn vrouw smeekte om het brood van de volgende dag al te mogen opeten.

Mijn vader had goed contact met de ondergrondse, verzorgde voedsel voor ze. Mijn zusjes waren koeriersters. Wij brachten de verzetskrant “Trouw” rond. Ik kende als achtjarige de hele top van de Schiedamse ondergrondse, ik wist waar ze woonden en heb er met zware tassen voor lopen zeulen. Daar werden wij als kinderen voor gebruikt. Wat er in zat heeft mijn vader nooit willen vertellen.

Mijn twee zussen, veertien, vijftien jaar oud, zaten op de HBS in Rotterdam, waar ze vanuit Schiedam naartoe moesten lopen. Ze werden langs door de Duitsers op straat geliquideerde mensen geleid. Daar moesten ze verplicht naar kijken.

Wat ik me ook herinner is, dat ik onder andere toen Dresden gebombardeerd werd, zoals we een paar dagen later hebben gehoord, ze heb zien over komen. Allemaal vliegtuigen in de lucht, naast elkaar, hele groepen op weg naar Duitse steden. Mijn herinnering daaraan is dat de lucht dan “vol met geluid” was.

De laatste oorlogsdagen moesten wij ook het huis uit. Wij woonden bij de Merwedehavens. Die hebben de Duitsers laten ontploffen, vlak voordat ze weggingen, begin mei 1945. Ik zie nog die als luciferhoutjes omver gelazerde kranen. Mijn vader stond er met tranen in zijn ogen naar te kijken. Ik hoor hem nog zeggen: “Dit is zinloos”.

In mei 1945 was “Bijltjesdag”, we mochten er niet naar gaan kijken, want mijn vader vond onredelijk wat er gebeurde. Maar we gingen toch. Ik heb erbij gestaan met een grote groep mensen in een smalle straat toen er een vrouw op een handkar werd gehesen. Ze werd kaal geschoren en met menie werd een hakenkruis op haar hoofd gezet. Maar toen kwam er een motor met zijspan, Duitsers er op met een mitrailleur. Binnen tien seconden was de hele straat leeg. Eigenlijk had de Ondergrondse, in hun blauwe overalls met die banden om de arm, het land al overgenomen. Maar het heeft zeker wel een dag of vijf, zes geduurd voordat de Canadezen bij ons waren. Al die tijd waren de Duitsers er nog. Op 4 mei ’s avonds had mijn vader de vlag opgehangen en zongen we het Wilhelmus. Maar we werden weggejaagd, ik weet niet meer door wie: “Morgenochtend om acht uur pas is de bevrijding er officieel”. Het kunnen gewone Duitse soldaten geweest zijn.

Direct na de oorlog gingen wij met gevonden Duitse handgranaten vissen in de Schie. We wisten precies hoe we daarmee om moesten gaan. Dan kwamen de vissen boven drijven.

Mijn vader had de auto op blokken in de garage staan, de accu en de startmotor er uit gesloopt. Maar op 8 mei 1945 reden we alweer door Nederland. Hoe hij aan benzine kwam weet ik niet. Direct na de oorlog zijn we ook naar verschillende dorpen in Duitsland gaan kijken. Daar zag het er toen uit zoals nu na de bombardementen in Oekraïne. Mijn vader wilde ons dat laten zien. In juni, denk ik, reden we naar de duinen om in de bunkers te gaan kijken. De kanonnen stonden er nog in. Toen we daar uit kwamen en over een grasveld liepen, kwamen we bij een bordje waar op stond: “Pas op, mijnenveld”. Dus daar waren we dwars doorheen gelopen. Mijn vader trok wit weg.

Nog een herinnering: Op 4 mei 1946, bij de eerste herdenking, stond heel Schiedam echt twee minuten stil.

Dit verhaal hebben we ook op onze facebookpagina geplaatst. Zie hier de reacties op dit verhaal.